Czy wadom wymowy można zapobiec?

Logopedzi, nauczyciele, pediatrzy i inni specjaliści obserwują ostatnimi czasy pogorszenie wyrazistości mowy u dzieci i dorosłych. Staranność mowy pozostawia wiele do życzenia, a osób z mową wzorcową znajdziemy mniej, niż kiedyś. Co niepokojące, wady wymowy wkradają się nawet do rozgłośni radiowych, czy telewizji, do pokoju nauczycielskiego, w szeregi wykładowców akademickich, polityków… Co możemy zrobić, aby z ust naszych dzieci nie usłyszeć rażących zniekształceń takich jak *„ciapka” zamiast „czapka”, * „kujtka” zamiast „kurtka”, *„salik” zamiast „szalik” * „jajka” zamiast „lalka”? Jedno jest pewne: możemy zrobić dużo. Warto zauważyć, że mowa dziecka nie kształtuje się od momentu, gdy usłyszymy pierwsze słowa dziecka, lecz od pierwszych dni jego życia, a niektóre funkcje kształtują się już od 6 tygodnia życia płodowego! Dlatego tak ważne jest, abyśmy posiadali wiedzę na temat prawidłowego rozwoju mowy naszych dzieci. W literaturze przedmiotu są różne klasyfikacje, które podają podział wiekowy rozwoju mowy dziecka.

Prawidłowy rozwój mowy.

Chyba najczęściej przywoływany jest podział twórcy podstaw polskiej logopedii Leona Kaczmarka, który opisuje prawidłowe kształtowanie się mowy dziecka od początku tego procesu aż do jego zakończenia:

0-9 miesiąc życia płodowego – OKRES PRZYGOTOWAWCZY, w którym zaczynają się kształtować narządy i układy odpowiedzialne za mowę oraz odruchy wrodzone. Dziecko słyszy za życia płodowego głos matki oraz bicie jej serca, niektóre dzieci ssą swój palec (7.mieś.), reagują też na bodźce słuchowe (7./8.mieś.)
od urodzenia do końca 1. roku życia:OKRES MELODII, czyli pierwsze krzyki, zabawa własnym głosem odbierana przez rodziców jako „śpiewanie”, ciągi sylab „ta-ta-ta-ta”, „ma-ma-ma-ma”, „da-da-da-da”, głośny śmiech jako reakcja na uśmiech dorosłych, na bodźce akustyczne, itp.
1-2 rok życia:OKRES WYRAZU, początki mowy właściwej. Wyrazy w tym okresie są jedynie zbliżone do mowy dorosłych, dziecko jeszcze nie ma dobrze rozwiniętej sprawności artykulacyjnej, dlatego zamiast nazw zwierząt usłyszymy prawdopodobnie wyrazy dźwiękonaśladowcze (prościej wymówić „hau-hau!” niż „piesek”) lub „molot” zamiast „samolot”. W tym okresie dzieci tworzą mnóstwo neologizmów.
2-3 rok życia: OKRES ZDANIA, czyli pierwsze wypowiedzenia dwuwyrazowe i stopniowo coraz bardziej rozbudowane. Należy pamiętać, że wypowiedzi te nie będą gramatycznie poprawne.
3-7 rok życia: OKRES ROZWOJU SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ
powyżej 7. roku życia: OKRES ROZWOJU MOWY WŁAŚCIWEJ

Jak widać, rozwój mowy dziecka to proces złożony, skomplikowany. Często nieświadomie dopuszczamy do opóźnienia tego rozwoju lub powodujemy rozwijanie się wad wymowy. Jak pomóc, a przede wszystkim- jak nie szkodzić naszemu dziecku?

Lepiej zapobiegać niż leczyć.

Ta prawda jest dobrze znana wszystkim, a to dlatego, że wszyscy uczymy się na błędach.

Pamiętajmy o przestrzeganiu kilu podstawowych zasad:

mówmy do dziecka używając „dorosłego” języka (nie: „daś mi jońćke?”, tylko: „dasz mi rączkę?”). Inaczej maluch najpierw uczy się języka „spieszczonego”, a potem musi przyswoić sobie język, co wymaga od niego wielkiego wysiłku. Jeśli dzieckiem opiekują się oprócz rodziców inne osoby, należy dopilnować, aby one również przestrzegały tej ważnej zasady;
budujmy proste zdania, ale zawsze prawidłowe gramatycznie;
opisujmy czynności, które wykonuje się z dzieckiem – mycie, ubieranie, karmienie (tzw. „kąpiel słowna”);
śpiewajmy dziecku piosenki, recytujmy krótkie wierszyki;
zwracajmy uwagę na to, jak dziecko je oraz jak oddycha (powinno oddychać nosem, a nie ustami);
zwracajmy uwagę, aby również w czasie snu dziecko oddychało nosem; jeśli oddycha buzią, a nie jest w trakcie infekcji, należy udać się do laryngologa w celu sprawdzenia, czy migdałki mają prawidłową wielkość. Chrapanie podczas snu również powinno nas zaniepokoić!
starajmy się, aby zabawy dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem;
zachęcajmy je do mówienia, ale nie naciskajmy! Chwalmy za małe postępy w tym względzie;
dyskretnie poprawiajmy błędy językowe, nigdy nie ośmieszajmy dziecka z ich powodu.

W dzieciństwie KIEDY DO LOGOPEDY?

Tak naprawdę należy udać się do specjalisty zawsze, kiedy niepokoi nas jakiś aspekt mowy naszego dziecka. Kiedy dziecko niechętnie przyjmuje pokarmy, może to świadczyć o złych nawykach w połykaniu, co również powinno przyspieszyć naszą wizytę u secjalisty. Często lekarz rodzinny kieruje do poradni logopedycznej, gdy zaobserwuje jakikolwiek nieprawidłowości, np. skrócone wędzidełko podjęzykowe (dziecko nie potrafi wówczas unosić języka, język przybiera kształt zbliżony do serca), niepłynność mówienia lub pierwsze wady wymowy (tzw. dyslalię rozwojową). Po badaniu przeprowadzonym przez specjalistę otrzymamy dokładną diagnozę oraz stwierdzenie, czy dziecko powinno być poddane terapii. Często logopeda udziela rodzicom wskazówek, które wcielone w życie wystarczą do polepszenia rozwoju mowy dziecka.

Niewiele zależy od nas, wiele zaś od tych, którzy są z nami.

dr hab. Bronisław Rocławski

Bibliografia:

Dołęga Z., Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa- prawidłowości rozwoju, diagnozowanie i profilaktyka, Katowice 2003

Łabiaszewska-Jaruzelska F., Ortodoncja. Zasady i praktyka [w:] Opieka logopedyczna od poczęcia, red. Wrocławski B., Gdańsk 1998

Stecko E., Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Warszawa 1994, 1996